De vlotte toets van de impressionisten: meesterschap in eenvoud
Meesterschap in eenvoud
Veel amateur-schilders verlangen naar de vlotte toets die we bewonderen bij impressionistische portretschilders als John Singer Sargent, Berthe Morisot en Isaac Israëls. Het lijkt zo eenvoudig: een losse streek, een toets die precies op de juiste plek zit. Maar wie probeert het na te doen, ontdekt al snel dat een zogenaamd “vlotte” toets heel makkelijk verandert in een slordige of onzorgvuldige toets.
Het verschil zit in kennis, beheersing en een scherp oog voor vorm.
Waarom de toets van de grote meesters niet zomaar “losjes” is
Wat Sargent, Morisot of Israëls doen, is geen improvisatie of slordigheid. Hun ogenschijnlijk nonchalante streken zijn het resultaat van:
-kennis van toonwaardes – ze zien in één oogopslag wat licht is en wat donker, en hoe groot het verschil moet zijn om de vorm te dragen.
-bewust kleurgebruik (chroma) – niet zomaar een kleurmenging, maar precies die verzadiging die de huid levendig maakt of een schaduw diepte geeft.
-juiste plaatsing van de toets – elke streek heeft betekenis: hij beschrijft een vlak, een vorm of een overgang.
Berthe Morisot: twee zussen, formaat 52 × 81 cm
Wat amateurs vaak missen
Amateurs die een vlotte toets willen imiteren, vergeten vaak dat deze schilders hun kennis van anatomie, licht en kleur al volledig in hun systeem hadden. Zonder dat fundament wordt de toets niet overtuigend maar chaotisch. Een vlotte toets zonder kennis is als snelle muziek spelen zonder ritmegevoel.
Hoe ontwikkel je een overtuigende vlotte toets?
-Oefen toonwaardes: schilder vaak in zwart-wit (of omber en wit) of met een beperkt palet (bijvoorbeeld het Zorn-palet).
-Let op vorm en richting: een toets moet altijd een vlak of contour beschrijven.
-Kijk veel, schilder weinig : liever tien overtuigende streken dan honderd zoekende.
-Zet een streek neer en laat hem staan. Twijfel en overwerken maken het resultaat rommelig.
-Werk met een grotere kwast of penseel dan je gewend bent.
De “vlotte toets” is dus allesbehalve achteloos.
Het is de zichtbare top van een ijsberg vol kennis, techniek en oefening.
'Lekker los' is niet hetzelfde is als slordig.
De ware vrijheid in schilderen ontstaat wanneer de basis stevig is.
Morisots lichte toets
Berthe Morisot schilderde vaak met een transparante, penseelvoering. Haar penseelstreken zijn licht en luchtig, maar niet willekeurig.
Elke kleur- en toonverhouding draagt bij aan het licht dat over de huid speelt of de sfeer van een interieur.
Sargents portretten
John Singer Sargent staat bekend om zijn portretten waarin een enkel penseelstreek een hele plooi stof, een wang of een glans in het haar kan suggereren. Die eenvoud komt voort uit eindeloos kijken en reduceren: wat is echt nodig om de indruk te wekken? Alles wat overbodig is, laat hij weg.
Israëls’ levendige portretten
Isaac Israëls ving in levendige toetsen de beweging en sfeer van zijn modellen. Wat los en vlot lijkt, is in feite een grote beheersing van het weg laten van detail en het kiezen van net die ene richting van een penseelstreek die een mond of wang suggereert.
John Singer Sargent, een portret van Eleanor Beatrice Townsend, ze overleed op 14 jarige leeftijd aan een buikvliesontsteking.
Isaac Israëls, een portret in het bezit van museum de Fundatie, niet altijd op zaal te zien.
