Coba Ritsema: een vergeten meester in de schijnwerpers
Coba Ritsema (Haarlem, 1876 – Amsterdam, 1961) was een Nederlandse kunstenares wiens werk in haar eigen tijd aanzien genoot, maar die nadien helaas grotendeels buiten de aandacht is geraakt. Het Frans Hals Museum organiseert van 19 september 2025 tot en met 1 maart 2026 haar solotentoonstelling onder de titel “Coba Ritsema. Oog voor kleur”.
De tentoonstelling toont in totaal 35 kunstwerken — schilderijen, pasteltekeningen — vaak aangevuld met contextmateriaal en werken van tijdgenoten zoals Lizzy Ansingh, George Hendrik Breitner en Kees Verwey.
In 2026 wordt herdacht dat het 150 jaar geleden is dat Ritsema geboren werd en 75 jaar sinds een eerdere jubileumtentoonstelling in Haarlem.
De huidige tentoonstelling beoogt haar werk te revalideren.
Portretten en stillevens
Rond 1900 verwierf Ritsema bekendheid met portretten en stillevens — genres die in haar tijd voor vrouwen vaak werden beschouwd als “geschikt” binnen de beperkte ruimte waarin vrouwelijke kunstenaars konden opereren.
Haar portretten worden geroemd vanwege hun harmonieuze kleuren, subtiele expressie en een zekere ingetogenheid.
Een opvallend motief in haar werk zijn de “verstilde voorstellingen van meisjes die je op de rug ziet” — scènes waarbij de geportretteerde niet frontaal aanwezig is, maar eerder mysterieus en introspectief aanwezig is via haar houding.
Dergelijke composities geven de kijker ruimte om mee te denken, in te vullen — het is geen eenduidige blik terug, maar een uitnodiging tot contemplatie.
Haar stillevens kenmerken zich door ogenschijnlijk losse penseelstreken en een schetsmatige aanpak, maar schijn bedriegt: haar composities zijn zorgvuldig doordacht, met een uitgebalanceerd kleurgebruik, met name in tinten groen en blauw.
Licht, kleur en textuur
De tentoonstellingstitel “Oog voor kleur” is niet zomaar retorisch: kleur speelt een centrale rol in Ritsema’s werk. Haar palet is vaak ingetogen, verfijnd en toch krachtig, met subtiele nuances en harmonieën. In recensies wordt haar gevoel voor kleur geprezen als “onmiskenbaar” en wordt haar werk omschreven als een “oase” binnen het museumcontext.
Wat verder opvalt is de manier waarop ze de achtergrond, kleding of gordijnen vaak los en suggestief benadert, terwijl het gezicht – de centrale blik — met meer zorg en detail behandeld wordt. Dit contrasteffect versterkt de intimiteit van het portret en richt de aandacht subtiel op de “essentie” van het geportretteerde. Kunstcritici van haar tijd bemerkten parallellen met Frans Hals: los geschilderde kleding en achtergrond, maar aandacht voor het gezicht — een verwijzing die bij de tentoonstelling ook expliciet wordt gelegd.
Herwaardering van een vrouwelijke kunstenaar
Wat deze tentoonstelling zo relevant maakt, is dat het niet alleen een overzicht geeft van Ritsema’s werk, maar haar ook opnieuw positioneert binnen de kunstgeschiedenis — met aandacht voor de kunstwereld waarin zij functioneerde én welke barrières vrouwen ondervonden. De expositie biedt ook historisch beeldmateriaal, bijvoorbeeld foto’s van haar atelier, waarmee bezoekers een kijkje krijgen in haar leefwereld.
Rikhof, de curator, stelt dat Ritsema weliswaar geen uitgesproken feministe noemde, maar toch haar eigen koers voer binnen de conventies van haar tijd — en dat haar aanpak de weg vrijmaakte voor latere generaties vrouwelijke kunstenaars.
Reactie plaatsen
Reacties